مفاهیم اساسی مواد ضدعفونی کننده

گندزدایی

نابودی اشكال رویشی بالقوه خطرناک و ارگانیسم‌های بیماری زا بر روی اشیا بی‌جان را گندزدایی می‌گویند.
یک عامل گندزدا الزاما سبب استریل شدن شی نمی‌گردد و نمی‌تواند با اطمینان کافی کلیه میكروب‌ها را نابود کند بلكه هدف از گندزدایی به حداقل رساندن خطر عفونت و یا فساد محصولات است .

ضدعفونی کردن

جلوگیری از عفونت‌ها با استفاده از عوامل ضدعفونی کننده بر روی بافت زنده را ضدعفونی می‌گویند که باعث تخریب، مهار و یا ممانعت از رشد عوامل بیماری زا می‌گردد.

تفاوت گندزدایی و ضدعفونی کردن :

گندزداها روی سطوح بی‌جان مصرف می‌شوند درحالیكه مواد ضدعفونی کننده روی پوست، مخاط و سطوح جاندار استفاده می‌گردد. گندزداها برای پوست و مخاط سالم مضرند درحالیكه مواد ضدعفونی کننده روی پوست و مخاط سالم قابل استفاده و بی‌ضرر می‌باشند. گندزداها بیشتر اثر تخریبی و کشتن باکتری‌ها را دارند در حالی‌كه مواد ضدعفونی کننده بیشتر مانع رشد و نمو باکتری‌ها می‌شوند.

***نکته: الكل هم خاصیت گند زدایی وهم خاصیت ضد عفونی کننده دارد.

مواد گندزدا از نظر سطح گند زدایی به سه دسته تقسیم می‌شوند :

1. سطح بالا

2. سطح متوسط

3. سطح پایین

سطح بالا شامل:

1. پراكسيد هيدروژن: ( با فلزات، پلاستيک‌ها و الاستومرها سـازگار اسـت، تاثيرات مخربی هم از نظر ظاهری و هم ساختاری بر روی وسايل كه از جنس روی، مس، برنج و فلزات دارای روكش نقره يا نيكل داشته باشد، دارد. در اثر تماس با چشم آسيب هاي جدي وارد می‌كند)

2. پراستيك اسيد (بــرای اســتريل ســازی شــيميايی ابزارهــای پزشــكی، جراحــی و دندانپزشكی (مانند آندوسكوپ‌ها و آرتروسكوپ‌ها) در دستگاه های اتوماتيک اسـتفاده مـی‌شـود، ميتواند در مس، برنج، برنز، استيل ساده و آهن گالوانيزه خورندگی ايجاد كند.)

3. گلوتارآلدئيد (بر روی تجهيزات آندوسكوپی، ترمومترها و تجهيزات لاستيكی يا پلاستيكی خورندگی ایجاد نمی‌کند ولی با تحريک و سوزش دستگاه تنفسی ناشی از استنشاق بخارات گلوترآلدئيد، داشـتن بـوی تنـد و تحريک کننده همراه است).

4. فرمالدئيد (هنگام استفاده نبايد تماس مستقيم با آن داشته باشند. اسـتفاده بيمارسـتانی آن بـه واسطه گازهای تحريک كننده و بوی تندی كه در مقادير بسيار آشكار می‌شود، محدود شـده اسـت.)

سطح متوسط:

۱. كلر و تركيبات كلره(به عنوان سـفيدكننده خـانگی ( ۶-۴ % ) ممكـن اسـت تحريـک چشمی يا دهانی-حلقی، مری و سوختگی‌های معده‌ای به وجود‌آورد. باعث خورندگی فلزات در غلظت های بالا (بيش ازppm ۵۰۰ ) می‌شود. به وسيله مواد آلی غیرفعال می‌شود، باعث بـی‌رنـگ كردن يا سفيد كردن پارچه می‌شود، همچنین باعث آزاد كردن گاز كلر سمی هنگام مخلوط شدن با آمونيوم يا اسيد يد و تركيبات يد می‌شود.

۲. يد و تركيبات يد دارای 3 گروه اصلی است:

• محلول های آبی خالص مانند لوگل

• محلول‌های الكلی مانند تنتوريد

• تركيبات يدوفوريك مانند بتادين

3. الكل ها: (الكل‌ها در غلظت % ۷۰ به عنـوان گنـدزدای سـطح متوسط برای گندزدايی وسايل غير بحرانی و برخی نيمه بحرانی ها كه بتوان آنها را به مدت ۱۰ دقيقه در الكل غوطه‌ور نمود استفاده می‌شود.

الكل‌ها باعث از اين بردن لاک شيشه‌ای چسبيده به ابزارهای دارای لنز، متورم كردن و سفت كردن لاستيک‌ها بعد از استفاده مكرر و طولانی، سفيد كردن لاستيك و كف‌پوش‌های پلاستيكی می‌شود. (الکل‌ها اشتعال پذیر هستند و در نتيجه بايد در محيط سرد و با تهويه مناسب نگهداری شوند)

سطح پایین:

۱. فنل و تركيبات فنلی (به طور معمـول بـه عنـوان اجـزای سازنده مواد ضدعفونی كننده بيمارستانی يافت میشوند، از تركيبات فنل برای آلودگی زدايی محيط بيمارستان از جمله سـطوح آزمايـشگاهی و مـوارد پزشـكی غيـربحرانی به كار رفته‌اند. 

۲. تركيبات آمونيوم كواترنر (اين دسته تركيبات سميت كمی دارند اما تماس طولانی مدت با آنها می‌تواند التهاب آور باشـد. بـرای پـاک كردن سطوح غيربحرانی محيطی مانند زمين و ديوارها می‌توان استفاده كرد.

علل عدم کارایی گندزدایی:

۱- رقت بیش از حد مواد گندزدا قبل از کاربرد

۲- تمیز کردن ناقص و ناکافی

۳- نفوذ ضعیف مواد گندزدا یا وجود پوشش

۴- زمان تماس ناکافی بر روی سطوح

۵- دما و رطوبت ناکافی

ضدعفونی کننده خوب چه خصوصیاتی باید داشته باشد :

1 - تا حد امکان برای همه جا قابل استفاده باشد.
2 - زود اثر کند.
3 - حتی الامکان تحت تأثیر عوامل محیطی قرار نگیرد.
4 - غیر سمی باشد: برای فرد مصرف کننده محرک و مضر نباشد.
5 - برای استفاده سطوح مناسب باشد : نباید بر روی لوازم و سطوح فلزی خاصیت خورندگی داشته باشد و نباید باعث فرسایش مواد پارچه‌ای, الستیک، پالستیک و.... شود.

6 - پس از مصرف اثر باقی مانده روی سطوح نداشته باشد.

7 - طرز استفاده از آن آسان باشد.

8 - فاقد بو باشد یا بوی مطبوع داشته باشد.

9 - مقرون به صرفه باشد.

10 - حتی الامکان محلول در آب باشد.

11 - خاصیت پاک‌کنندگی داشته باشد.